สอนกายวิภาคธาตุลมแบบแผนไทย

Atthanij Pokkasap 

                                                  

   ปณิตา ถนอมวงษ์ added 2 new photos. 5 hrs · 

   สอนกายวิภาคธาตุลม แบบแผนไทย
   .
   ถ้าเราพูดถึงลม เราจะพูดถึง ลักษณะของลม วาโยทำหน้าที่เป็นผู้ขับเคลื่อน,ผลักดันให้ไหลเวียนไปหล่อเลี้ยงส่วนต่างๆของร่างกาย เป็นตัวที่เคลื่อนไหวไม่หยุดนิ่ง รวมถึงความแปรปรวน 

วาโย(ธาตุลม) ๖ อย่าง

๑.ลมหายใจเข้าออก ก็จะทำหน้าที่หายใจเข้าและออกเท่านั้น

๒.ลม อุทังคมาวาตา ก็จะทำหน้าที่พัดขึ้นอย่างเดียว

๓.ลม อโธคมาวาต ก็จะทำหน้าที่พัดลงอย่างเดียว

๔.ลมกุจฉิ จประจำท้องดันไส้พุงไม่ให้ติดกับลำตัว

๕.ลมโกฏฐา ประจำท้องแต่อยู่ในไส้ดันไส้พุงไม่ให้แฟบติดกัน

๖.ลมอังคมังคา ทำการไหลเวียนไปทั่วกายเท่านั้น

.....แต่ถ้าจะดูละเอียดกลับไปดูสิ่งที่โพสก่อนหน้านี้ค่ะ เรื่องลม ๖กอง และลมนี้ถ้าจะให้โทษเป็นเพราะ ลมอุทังและอโธค ไม่รู้กันวิ่งมาชนกัน จนอาการ ๓๒ เคลื่อนไปกลายเป็น อัมพฤกษ์และอัมพาต
.
ส่วนภาคสรีระคืออธิบายการทำหน้าที่พบว่า
คัมภีร์จินตามณิฏีกาของอมรโกสอภิธานกล่าวว่าหทเย ปาโณ คุเทปาโน สมาโน นาภิมชฺฌฏฺโฐ,อุทาโน กณฺฐเทเส ตุ พฺยาโน สพฺพงฺคสนฺธิสุ. แปล ลมที่ไหลเวียนอยู่ในหัวใจ ชื่อว่าปาณะ, ลมที่ระบายออกทางทวารหนัก ชื่อว่าอปานะ, ลมที่ตั้งอยู่ช่วงกลางสะดือ ชื่อว่าสมานะ, ลมที่เปล่งออกทางลำคอ ชื่อว่าอุทานะ, ลมที่ไหลเวียนไปทั่วร่างกาย ชื่อว่าพยานะ หมายความว่า
ร่างกายเรายังมีลมที่ทำหน้าที่ภายในไปมีส่วนกับระบบในธาตุวาโยที่นับเป็น กอง ให้สอดคล้อง

กันไปตามหน้าที่ในแต่ละส่วน และลมอีกนี่แหละสำคัญที่สุด เมื่อเราพิจารณาเราจะรู้สึกถึงการวิ่งของลมและบรรยายออกมาเป็นเส้นสิบ ท่านจึงขยายลมออกมา ตามหน้าที่อีก ๕ ชนิด ดังนี้
.
(๑) ปาณะ คือ ลมที่ใช้กลืนอาหารเข้าไป เป็นชื่อเรียกปราณในบริเวณจากลำคอลงมาถึงบริเวณทรวงอก ทำหน้าที่ให้พลังการทำงานแก่ร่างกาย โดยผ่านการหายใจดูดซับปราณจากภายนอกเข้าสู่ร่างกาย ปราณะ(อยุรเวทเรียกปราณะ) มี ๓ กรรม
๑) หน้าที่ปรกติและไม่ปรกติของจิตใจ
๒) หน้าที่เกี่ยวกับปัญจอินทรียะ รูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัส)
๓) หน้าที่เกี่ยวกับการเดินของโลหิต การหายใจ และการกลืนอาหาร ตำแหน่งอยู่ในศีรษะ อก หู ลิ้น ปาก จมูก ควบคุมอวัยวะเหล่านี้ให้เป็นปกติ ถ้า ปราณะวายุ ไม่ปกติ อวัยวะดังกล่าวก็พิการ เช่น สะอึก หอบ ฯลฯ
.
(๒) อปานะ คือ ลมที่ช่วยเบ่งปัสสาวะและอุจจาระออกไป เป็นชื่อเรียกปราณในบริเวณจากสะดือลงมาถึงปลายเท้า ทำหน้าที่เกี่ยวกับการกำจัดของเสีย สิ่งสกปรกออกจากร่างกาย รวมทั้งการเคลื่อนไหวของร่างกายส่วนล่าง มีกรรมเดียว คือ
หน้าที่ควบคุมการขับถ่าย มละ ตำแหน่งอยู่ที่หัวเหน่า กระเพาะปัสสาวะ ลูกอัณฑะ สะดือ สะเอว โคนขา ทวารหนัก ทำและหลั่งน้ำกาม ปัสสาวะ อุจจาระ ขับโลหิตระดูของสตรี และเป็นลมเบ่งในการออกลูก ลมนี้มีมากที่ส่วนล่างในไส้เล็กด้วยเหมือนกัน
.
(๓) สมานะ คือ ลมที่ช่วยย่อยอาหาร เป็นชื่อเรียกปราณในบริเวณจากทรวงอกถึงบริเวณสะดือ ทำหน้าที่เกี่ยวกับการย่อยอาหาร ให้ความร้อนแก่ร่างกาย สมานะวายุ มีกรรมเดียว คือหน้าที่ควบคุมการย่อยอาหาร อยู่ตามท่อของต่อมเหงื่อ ขับถ่ายมละของวาตะ ปิตตะ และเสมหะ ควบคุมความร้อนของร่างกาย ให้ความร้อนแก่ร่างกาย ควบคุมกระเพาะอาหาร ไส้เล็ก ช่วยในการย่อยอาหาร ร่วมกับไฟธาตุถ้าพิการ ทำให้ธาตุพิการ เป็นบิดฯลฯ
.
(๔) อุทานะ คือ ลมที่เปล่งออกมาขณะพูดและขับร้อง เป็นชื่อเรียกปราณในบริเวณจากลำคอขึ้นไปถึงศีรษะทั้งหมด ทำหน้าที่เกี่ยวกับการพูด การทำให้ตัวเบา การทำให้ลอยตัว ผู้ที่รู้วันตายของตัวเองล่วงหน้า และเมื่อช่วงเวลานั้นมาถึงจะกำหนดจิตที่ปราณบริเวณนี้ก่อนละสังขาร อุทานะวายุ มีกรรมเดียว คือการพูด ตำแหน่งอยู่ที่บริเวณสะดือ ในอก และคอ ทำให้พูด ให้ออกกำลัง ฯลฯ ถ้าพิการ ทำให้อวัยวะเหนือกระดูกไหปลาร้า ขึ้นไปไม่ปรกติ
.

(๕) พยานะ คือ ลมที่ไหลเวียนไปทั่วร่างกาย ช่วยขับเหงื่อไคลและเสมหะเป็นต้น เป็นชื่อเรียกปราณที่กระจายอยู่ทั่วร่าง ทำหน้าที่เกี่ยวกับการไหลเวียนของโลหิตและระบบประสาท รวมทั้งการทำให้ปราณแต่ละแบบกระจายพลังงานไปทั่วร่างกาย พยานะมี ๓ กรรม คือ
๑) หน้าที่ควบคุมเส้นหรือท่อโลหิต
๒) หน้าที่ควบคุมความรู้สึก
๓) หน้าที่ควบคุมการเคลื่อนไหว มีอยู่ที่ร่างกาย ควบคุมการเคลื่อนไหว ควบคุมการไหลของเลือด น้ำเหลือง ขับเหงื่อ การยืดหดของกล้ามเนื้อแขนขา การกระพริบตา และอื่นๆทั่วไป ถ้าพิการ เช่นเวลาเป็นไข้ พลอยทำให้อวัยวะทั้งหลายวิปริตไปหมด
....เมื่อพิจารณาทางแผนไทย ก็คือลมกลุ่มกองหยาบ ซึ่งเรารวมโรคลมที่เกิดจากลมกองหยาบ

คือ ลมหายใจเข้าออก ลม ในท้อง และลำไส้ มักจะมีอาการจุกแน่นท้อง คลื่นไส้ อาเจียน เรอ และขับผายลม เป็นต้น
.
อีกส่วนอยู่ในเรื่องของจิตใจ
ในเรื่องจิต,และวิญญาณ เราเรียก สุมนา ตามที่เคยกล่าวไว้แล้ว 3 อย่าง คือ

1. หทัยวาตะ หมายถึง ลมเกี่ยวกับหัวใจ จิตใจหรือลมที่ทำให้หัวใจเต้น

2. สัตถกวาตะ หมายถึง ลมที่คมเหมือนอาวุธลักษณะรวดเร็วฉับพลัน เล็ก แหลม เจ็บแปลบ เกิดจากปลายประสาท

3. สุมนาวาตะ เส้นสุมนา คือเส้นกลางลำตัว รวมระบบไหลเวียนของเลือดและประสาท หรืออื่น ๆ ที่มีผลต่อการเคลื่อนไหว อยู่กลางลำตัว เป็นตัวโยงความรู้สึกของใจผูกไว้กับสมอง เมื่อผิดปกติไปเกิดโรคกองละเอียด มีอาการจับให้หน้ามืด ตาลาย เวียนศีรษะ ใจสั่น สวิงสวาย อ่อนเพลีย คลื่นไส้ อาเจียน ตกใจ เสียใจ แพ้ท้องเป็นต้น

อ. ปณิตา ถนอมวงษ์
ข้อมูล วิสุทธิมรรค และ คัมภีร์จินตามณิฏีกาของอมรโกสอภิธาน
โรคนิทาน และ อยุรเวทศึกษา
ขอบคุณภาพทางอินเตอร์เนตและนายขยะค่ะ